Өчигдөр яг 17.00 цагт гэнэт ажлаараа “Үргээлэг” үзэхээр шийдэв. Ёстой үргээлгэсэн юм шиг ажлын цаг дуусаагүй байхад бужигнасан бид кино театрууд руу утас цохив.
Эхлээд “Өргөө”.
-Өргөө 1,2 дээр билет дууссан байна.
Өө, дараа нь “Тэнгис”.
-Захиалганд байхгүй. Кассан дээр бол байгаа.
Нөгөө лемонтой ус гал тогоонд байгаа, гэхдээ менюнд байхгүй гэдэг хошин шог шиг санагдан инээд хүрэв. Манайхан хэрэг болгож билет захиалдаг ч замын түгжрэл бас бус гэнэтийн тохиолдлоор кинондоо амжихгүй байх эрсдлийг “Тэнгис” тооцоолжээ.
Ямартай ч ухаалаг “Тэнгис”-ийн ачаар бид билеттэй боллоо, Браво!
Яг 10-хан минутын өмнө “Тэнгис”-т бид хоцорлоо гэж дэгдсээр орвол хүмүүс ч кино танхим руу яг орж байна. Танхим дүүрэн үзэгч.
Дахин нэг удаа Браво! Монгол киногоо, уран бүтээлчдээ дэмжиж байгаа нь үнэхээр сайшаалтай.
Дэлхийн нээлт, шинэ давлагаа болсон “300 эзэнт гүрний сэргэлт”, “Ахмад америк, өвлийн цэрэг”-ийг үзэхэд мөн танхим дүүрэн байсныг нэхэн санав. Төгсгөлд нь алга ташиж бариад л тэр үед танхим үнэхээр халуун уур амьсгалтай байсан шүү. Аргагүй шүү дээ, дэлхийн хит бүтээлүүд юм чинь. Харин “Үргээлэг” яадаг бол?
Киноны “face”-үүд юу хийв?
Баруун 4 замын МҮЭСТО-ны ханан дээр “Үргээлэг”-ийн томоос том плакат өлгөөтэй байгааг та ч анзаарсан байх. Энэ цаг үеийн тайз, дэлгэцийн сор болсон уран бүтээлчид болох Б.Амарсайхан, Г.Эрдэнэбилэг, С.Болд-Эрдэнэ, Б.Навчаа нар дээр одоогоор яг ч тийм тодорч гарч ирээгүй залуу жүжигчин Ж.Баясгалан нэмэгджээ.
Гэхдээ Ж.Баясгалангийн хувьд давхраатай алаг нүд, өв тэгш бие хаа, киноны трейллер дээрх хэсгүүдээс харахад бас ч үгүй хоосонгүй бололтой. Ямар ч л байсан гол дүрд “жул” амьтан сонгоогүй биз.
Тэр тусмаа найруулагч Ж.Сэнгэдорж хэнсэн билээ. Бас л шинэ үеийн кино урлагийн нэг “үзэгдэл” шүү дээ.
Яагаад ч юм Г.Эрдэнэбилэгээс “Би чамд хайртай-2”-ын Хангай зарим үед “үнэртэх. Эби найзыгаа Эрээнд хайж очоод нэг өвөрмонгол таксины жолоочтой хамт явдаг хэсэг дээр арын суудлаас загнах, киноны ихэнх хэсэгт хөмсөг зангидан байх нүүрний төрх байдал, зодоон цохионы үед өрөлт авч байгаа нь яг л Хангай.
Эсвэл Хангай, “Үргээлэг”-ийн Хангал хоёр ер нь хэв шинжийн хувьд ойролцоо дүр байсан ч байж болно. Эби бол Гадаадын иргэн харьяатын газрын ажилтан бөгөөд Эрээнд найз нь хүн амины хэрэг хийчихлээ хэмээн дуудсаны дагуу ирж байгаа сайн найз, аврагч юм. Авлига, хээл хахуулиас хол, ажлаа л яс хийдэг түүний гуйвашгүй байдал заримдаа эрсдэлд оруулна.
Хамгийн сүүлд найзыг нь авч явсан этгээдүүд “уулзуулна” гэхэд итгээд хээр дагаж очиж хутгалуулахад үзэгчид уулга алдав. Энэ зэргийн хууралт байхыг үзэж байгаа бид ч тооцоолсон байхад Хангал бол том бие, догшин царай, зарчимч зангаас цаашгүй гэнэн итгэмтгий залуу бололтой.
Гэхдээ зүгээр, бурхан ийм хүнийг хардаг. Ямартай ч тэр үхээгүй нь сайхан хэрэг.
Б.Навчаа биеэ үнэлэгч худалддаг эмэгтэйн дүрийг бүтээхдээ сонгосон гутал, алхаа гишгээ зэрэг нь “Гоёлын даашинз”-ын Наагийг санагдуулна.
Хамгийн хөгжилтэй нь Навчааг уйлахад үзэгчид бүгд инээж байв. Энэ хүний уйлж байгаа нь хүртэл инээдтэй санагдаад болохоо байж. Кино талдаа орох үеэр Б.Навчаа гарч ирэв.
Ер нь энэ кинонд тэр тоглосныг энэ хүртэл бараг мартах шахсан байсан шүү. Манай Хангалд найзыгаа олоход нь жаахан ч гэсэн “шипи” болох зүйлийг тэр хэлж өгснөөрөө холбон тоглогчийн үүргийг амжилттай гүйцэтгэв.
За тэгээд тэрийг хэлэх хүртэл янхны газар, жижиг дэлгүүр бас бус Эрээний амьдралыг үзэгчид харж амжиж байгаа юм.
Жүжигчин Б.Амарсайхан тоглосон кино заавал зодоонтой байх ёстой гэж таамаглаж байснаас бус түүнийг тийм мундаг олон “хэлтэй” гэдгийг ёстой тааварлаагүй юм билээ шүү. “Бодлын хулгайч” маань хүүхэн найрахдаа орос, англи, хятадаар цөөнгүй хэдэн үг холбож амжив. Ер нь бол мундаг “язык”-тай юм биз дээ.
Киноны турш гүйж харайж, үсэрч зодолдох Амараа бариу пальто, "бажаанк"-наас салсангүй. Эмэгтэй хүнээр бол ийм гутал чинь өндөр өсгийттэй дүйхүйц биз дээ? Яагаад Хангал шиг арай чөлөөтэй хувцас өмсөж болоогүй юм бол. Яг нөгөө "Цасан охин" киноны стилээ цус, нөж гоождог кинон дээр барьснаараа алдсан байж мэднэ.
Амарааг бие хаа, царай зүс аль аль талаараа давгүйг бүгд мэднэ. Хэт дөвийлгөхгүй ч "шингэчих" хүн, дүр шүү дээ. Ямартай ч нэг л тухгүй, "Энэ бариу пальтогоо тайлж хаяасай" гэсэн мэдрэмж харах болгонд байсаар.
Гарьд /Амараа/ бол нөгөө давхраатай нүдэт Ж.Баясгалангийн “улаан хамгаалагч”.
Яахав сиймхийг нь тааруулж байгаад мэр сэр “халтуур” хийж Монгол руу Хятад ажилчдыг оруулдаг ч буруу, зөвөө ялгадаг нэгэн. Найз нь 200 хятад ажилтан аргалж чадалгүй буцаан гаргаснаас үүдэн туслахаар Эрээнд хамтдаа ирж байгаа юм. Тэр эсрэг талын саналыг эсэргүүцсэнээс болж амь нас нь дээсэн дөрөөн дээр дэнжигнэнэ.
Ж.Баясгалан бол энэ киноны хутгуур. Дүр сонголт яг эзнээ олсныг энэ дашрамд дурдах хэрэгтэй. Ер нь давхраатай нүдтэй, царайлаг эрчүүд амьдрал дээр ямар байдаг юм? Кинон дээр дандаа нэг усан тэнэг, тэгсэн мөртлөө их санаатай дүр ийм хүмүүст оногдох юм.
Манай турьхан “Гамлет” С.Болд-Эрдэнэ ханхүү зангаа бас мэр сэр цухалзуулж байв. Уран яруу ярих, киноны турш сахал үсийг нь эс тооцвол “цэмбийсээр” байгаад дуусаж байна.
С.Болд-Эрдэнэ тулаантай кинонд угийн тохиромжтой хүн биш л дээ. Түүнд тийм айхтар “зодоонч” царай байхгүй юм чинь. Гэхдээ яаж зүгээр байх вэ, нэг удаа хүн зодсон харин дараа нь гараа сэгсэрч харагдана лээ. Өвдсөн гэсэн үг юм болов уу, эсвэл маяг юмуу?
Аливаа кинонд нэг гоо үзэсгэлэн, нэг хутгуур байх нь зүйн хэрэг. Нээрээ гоо үзэсгэлэн гэснээс трейллер дээр нэг бүсгүй харзнаас гарч ирээд байхаар чухам халуухан, эротик хэсэгтэй кино юм болов уу гэж таамагласан чинь таамаг зөрсөн шүү.
Яагаад гэдгийг өөрсдөө үзээд мэдээрэй. Уг нь тийм шигтгээ байсан бол бас зүгээр л дээ. Манайхан ер нь яагаад тийм үзэгдлээс ингэтлээ зугтдаг, “хөрсөн” уран бүтээл хийдэг болчихов оо?
Үргэсэн бодол
“Үргээлэг” гэснээс Монголд нээрээ олон хятад ажилчид байдаг шүү. Төв цэнгэлдэхийн хажуу талын “Хурд аппартмент”-д нэг үе манай ажил байрладаг байв. Дөнгөж ашиглалтанд орсон, барилгын ажил нь үргэлжлэн явагдаж байсан үед билээ.
Хаврын нэгэн өдөр ажил маань тийш нүүж очсоны маргааш би ажил руугаа орж явлаа. Гэтэл орцны гадаа баахан хужаа нар сууж байх юм.
Барилгын ажилчид гэдэг нь төвөггүй ойлгогдов. Тэд намайг гэртээ хонодоггүй сонин хүн бэ гэсэн харцаар, би тэднийг зэвүүн муухай юмнууд гэсэн нүдээр харан зөрсөөр хэд хонов.
Нээрээ, орон сууцанд ажлын байртай байхаар өглөө эрт орж яваа хүн гэртээ хоноогүй юм шиг харагддаг сул талтай. Нэрэлхээд хүмүүс гэрээсээ гарахаас өмнө гялс орчихьё гээд 7.20-д ирсэн ч нөгөөдүүл байж л байна.
Өдөр дэлгүүр гарах, орой тарах, амралтын өдөр, баяраар хааяа ажиллахад бас л байж байна.
Сүүлдээ эд ер нь амардаггүй, унтдаггүй, хоол ч иддэггүй зөвхөн ажилладаг юм болов уу гэсэн бодол төрөв. Тэд ч намайг гэртээ хонодоггүй “тэнэмэл охин” гэж бодохоо больсон бололтой, ажилдаа ирж байгааг эрхбиш гадарлах шиг боллоо.
Лифтэнд заримдаа даамал нь бололтой хүмүүстэй таарна. Мөн л хужаа нар. Бодвол тэр байрандаа амьдраад ажлаа явуулдаг биз.
Шинэ байранд ирээд ердөө 3 сар болоход тэдний барьж байсан блок 13 давхраас давсан байлаа. Манай ажил 13 давхарт тул баригдаж байгааг нь дээрээс нь хардаг байсан чинь нэг өглөө доороос нь харчихсан зогсож байдаг байгаа. Чухам хэдүүлээ ажиллаад байгаа нь мэдэгдэхгүй, юу хийгээд байгаа нь анзаарагдахгүй атлаа тэд зогсолтгүй хөдөлж байдаг байлаа.
“Үргээлэг” дээр хэлдэг шиг “Монголчуудын хар ажлыг хятадууд л дуусгаж байгаа биз дээ” гэдэг хэдэн хувь нь үнэн үг. Харин энэ ажилчид чухам ямар сувгаар, яаж Монголд орж ирдгийг үүний ард ямар бизнес эргэлдэж байдгийн зах зухаас нь ч болов “Үргээлэг”-ээс мэдэж авлаа. Тийм байсан юм бий.
Тэгээд юу гэж?
Гадаадын иргэн харъяатынхан ямартай ч олон хэл эзэмшсэн, боловсролтой, тулаанд гаргууд, Монголд хууль бусаар оршин суудаг иргэдтэй тэмцдэг, илрүүлдэг юм байна. Зөвхөн монголчууд л мөнгөний төлөө хилийн дээс алхан харладаггүй, гадаад иргэд манайд харлаж ажиллах сонирхол нийтлэг байдаг юм байна.
Үүний гол холбогч, буруутан нь бид өөрсдөө юм байна. Нэгд ажиллах хүч хомс, ажилласан ч хийж чаддаг нь цөөн, хүн ам угаас цөөн. Бидний нүдэн дээр юм шиг атлаа төдийлөн анзаарч байгаагүй мэдэх нэг нь л мэддэг цаашид маш чухал байж мэдэх сэдвийг “Үргээлэг” гаргаж тавилаа.
Тэгээд юу гэж? Энэ асуултын хариултыг хүн бүр дор бүрнээ бодох цаг.
Киноны төгсгөл дахин үргэлжлэл байгаа мэтээр төгслөө. Ердөө 1 цаг 30-хан минутын дотор олон зүйлийг харуулж, олон зүйл бодогдуулж амжлаа. Нээрээ бодол үргэчихлээ, үймрээд яг энэ хаврын тэнгэр шиг болчихлоо.
Тэнгэр язгуурт, Бөртэ чонын удамт Монгол хүн бусдын нутагт ясаа тавихгүй. “Миний нутгийн шувуу бусдын тэнгэрт өдөө цацахгүй” гэдэг шиг. Гол дүрүүд тулаанд муудаа үхлүүт болтлоо зодуулаад байгаа хэрэг биш, Хятад хэмээх их гүрний өмнө бид хүчин мөхөс байгаа нь энэ. Гэхдээ “долоо шархадсан чоно” гэдэг шиг тэд тэвчсэн, монгол хүн, монгол чоно хоёрын тэвчээр, эр зоригийн хязгаарыг хэн ч басахгүй, барахгүй.
Бидэнд нэг л юм дутаад байна. Ажилдаа, эх орондоо, үндэсний эрх ашигтаа, нийгэмдээ хандах хандлагад. Дор бүрнээ бодох цаг ирлээ.
“Үргээлэг” маш олон хүнийг үргээнэ. Үргээд зүгээ мэдэхгүй давхих уу, зүг чигээ үнэхээр олох уу?
У.ЦАХИРМАА
Сэтгэгдэл (41)